Κρύα - Τροφώνιο Μαντείο

Την Τρίτη 18 Μαΐου, τα παιδιά της Ε2 και ΣΤ1 του 4^ου Δ. Σχ. Λιβαδειάς, σχ. έτρους 2009 -2010 επισκεφτήκαμε το χώρο της Κρύας, μιας και ολοκληρώσαμε το κομμάτι του προγράμματός «Γεωμυθολογικά – Γεωπεριβαλλοντικά μονοπάτια της Βοιωτίας: Τροφώνιο Μαντείο», με συνοδούς την υπεύθυνη του προγράμματος Μπάρλα - Νιαβή Βασιλική και την δασκάλα της Στ1 Πλατανιά Αρχοντούλα.

Το Τροφώνιο μαντείο βρισκόταν μέσα στο άλσος που άρχιζε από την αριστερή πλευρά της Έρκυνας και έφτανε μέχρι το λόφο του Προφήτη Ηλία, όπου βρίσκεται ο ημιτελής ναός του Διός Βασιλέως. Προς τιμή του Δία βασιλέα υπήρχε στη Λιβαδειά γιορτή με αγώνες ονομαζόμενη Βασίλεια, γνωστή και από επιγραφές, κατά την οποία υπήρχε πομπή με παρθένες κανηφόρες. Ο Πλούταρχο μας λέει ότι η παρθένος Αριστόκλεια, από την Αλίαρτο, είχε λουστεί στις πηγές της Έρκυνας προκειμένου να «κανηφορήσει τω Διί τω Βασιλέα». Οι κανηφόρες παρθένες ήταν οι παρθένες που είχαν στο κεφάλι τους ένα κάνιστρο – καλάθι που είχε μέσα διάφορα ιερά αντικείμενα για το τελετουργικό.

Μέσα στο άλσος του Τροφωνίου υπήρχαν ναοί, ιερά, βωμοί και αγάλματα. Σε ποιο σημείο του άλσους ήταν το Μαντείο δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα. Άλλοι λένε ότι ήταν δίπλα στην Έρκυνα, άλλοι στο κάστρο και άλλοι στο ναό του Διός. Το ιερό εξωτερικά αποτελείται από ένα κυκλικό χώρο, υπερυψωμένο από το έδαφος, καλυμμένο με λευκό μάρμαρο και γύρω γύρω είχε καρφωμένους χάλκινους στύλους, συνδεδεμένους με χάλκινες ζώνες. Μεταξύ των στύλων υπήρχαν θύρες που οδηγούσαν στο εσωτερικό του κύκλου. Μέσα στο περίβολο υπήρχε θολωτό ημιυπόγειο οικοδόμημα. Το μαντείο εξωτερικά είχε τη μορφή μιας γάστρας.

Για να κατέβει ο χρηστηριαζόμενος στο εσωτερικό μέρος του μαντείο, στον προθάλαμο, χρησιμοποιούσε κινητή ξύλινα σκάλα. Στη βάση του προθάλαμου υπήρχε ένα μικρό άνοιγμα, « το ιερόν στόμιον», που οδηγούσε στο « άδυτο». Στο ιερό στόμιο έβαζε πρώτα τα πόδια του και μια αόρατη δύναμη τον τραβούσε μέσα. Εκεί ο χρηστηριαζόμενος έμενε για κάποιο διάστημα, δεν γνωρίζουμε ακριβώς πόσο και μετά έβγαινε κατά τον ίδιο τρόπο, βάζοντας πρώτα τα πόδια του.

Για να μπορέσει κάποιος να κάνει την κατάβαση στο άδυτο και να ζητήσει χρησμό από τον Τροφώνιο θα έπρεπε πρώτα να προετοιμαστεί. Έμενε στον ξενώνα του Αγαθού Δαίμονα και της Αγαθής Τύχης και καθημερινά πρόσφερε θυσίες στους θεούς. Ο ιεροσκόπος ήταν εκείνος που έλεγε αν οι θυσίες γίνονταν δεκτές από τους θεούς και έτσι ο πιστός συνέχιζε την προετοιμασία του, αν όχι τότε ξεκινούσε από την αρχή. Την τελευταία νύχτα θυσίαζε ένα μαύρο κριάρι στον αδελφό του Τροφώνιου, τον Αγαμήδη, για να μεσολαβήσει στον αδελφό του να τον κάνει δεκτό.

Μετά τη θυσία δυο δεκατριάχρονα παιδιά, οι Ερμές, έπαιρναν τον πιστό και τον έκανα μπάνιο στα νερά της Κρύας, τον άλειφαν με λάδι, τον έντυνα με λινό χιτώνα και βοιωτικά σανδάλια. Στη συνέχεια τον οδηγούσαν στις πηγές Λήθη και Μνημοσύνη, για να πιει νερό, για να ξεχάσει ό,τι τον βασάνιζε από τα εγκόσμια και να θυμηθεί ότι θα έβλεπε και θα άκουγε στο άδυτο.

Όταν έβγαινε από το άδυτο οι ιερείς τον οδηγούσαν στο θρόνο της Μνημοσύνης και εκεί καθισμένος τους έλεγε ό,τι είδε και άκουσε. Αυτοί τα ερμήνευαν και τα έγραφαν σε μια πήλινη πλάκα, την οποία και έδιναν στον πιστό, με την προϋπόθεση ότι δε θα πει σε κανένα τίποτα.

Σήμερα δεν υπάρχει τίποτα που να μαρτυρά εκείνη την εποχή που το μαντείο ήταν στις δόξες του. Μόνο στη δεξιά πλευρά του δρόμου καθώς προχωράμε για το θέατρο και μετά τον πύργο του Κάστρου είδαμε τις κόγχες και το θολωτό δωμάτιο, πάνω από την πηγή της Κρύας. Στις κόγχες άφηναν οι πιστοί τα αναθήματά τους.

Ανηφορίζοντας για το θέατρο, δίπλα από το στο ποτάμι, κάτω από αιωνόβια πλατάνια και μέχρι τον πύργο του κάστρου συναντήσαμε το άγαλμα της Δανάης, την προτομή του ζωγράφου Λαζαρή και την Έρκυνα μέσα στο ποτάμι. Όλα αυτά είναι έργα του συμπολίτη μας γλύπτη κ. Σπύρου Γουργιώτη που τα χάρισε στην πόλη.

Στη συνέχεια ανεβήκαμε προς το φαράγγι του Ξηριά και πήγαμε στο θέατρο. Καθίσαμε, ξεκουραστήκαμε, φάγαμε το δεκατιανό μας, και μιλήσαμε για όσα είδαμε και μάθαμε, για το μαντείο, το ποτάμι και τους μύθους τους. Βγάλαμε φωτογραφίες και πήραμε το δρόμο τις επιστροφής, αφού κάναμε στάση για ένα παγωτάκι στο περίπτερο!